Học đại Đại học

Vào những năm cuối cùng ở bậc trung học, không ai không khỏi phân vân, trăn trở: mình phải làm gì sau khi tốt nghiệp. Nếu muốn học tiếp lên bậc đại học, mình phải chọn ngành nào, môn nào và làm sao chọn đúng để không hối hận sau này. Đứng ở chỗ có nhiều ngả rẽ, làm sao mình biết hướng nào đúng, hướng nào sai? Nhìn quanh để tìm người chỉ đường thì quả không thiếu người sẵn lòng muốn giúp đỡ, nhưng làm sao mình có thể tin họ? Bạn bè cùng trang lứa thì cũng ngu nghê như mình. Ba mẹ thì rập khuôn “chọn ngành bác sĩ, kỹ sư” để sau này được “vinh thân, phì gia”, hoặc không có ý kiến (“tuỳ con chọn, ba mẹ không ép”). Có ai hỏi mình thích làm gì sau này không? Riêng cá nhân mình, mình có biết mình thích làm gì hay không? Nếu không, thì đành “học đại” và có lẽ sẽ phải hứng chịu những kết quả “độc hại”.

Một Sự Chọn Lựa Không Thể Thay Đổi?

Có phải sự chọn lựa ngành/nghề sẽ chôn chặt đời mình vào một lối sống không có lối thoát hay không? Thật sự thì không. Nhưng, nếu sau này mình đổi ý, chọn lựa một ngành khác (để tiếp tục theo học, hay để làm việc), thì mình sẽ phí một quãng đời thanh xuân, phí tiền ăn ở, sách vở, học phí… cho những năm mình “đi lầm đường”! Hãy xem trường hợp anh Đinh Võ Hoài Phương, người tốt nghiệp kỹ sư, Á khoa ngành xây dựng, trường Đại học Tôn Đức Thắng đã bỏ nghề chuyên môn sau ba năm làm việc để đi “lang thang”, tạo vlog, chia sẻ niềm vui cá nhân với hằng triệu người. Mời xem video clip dưới đây.

Xa hơn chút nữa, ông Peter Diamandis người kỹ sư tốt nghiệp từ trường MIT (Massachusetts Institute of Technology) đồng thời là bác sĩ tốt nghiệp từ trường Đại học Harvard, đã dành gần hết đời mình cho chương trình thám hiểm không gian, lập trường đại học (Singularity University) đào tạo nhân tài kỹ thuật và thương mại, ngao du thế giới rao giảng “thế giới hiện tại đang tăng trưởng với tốc độ nhanh không thể tưởng” và “còn nhiều cơ hội phát triển đang đợi đang chờ ”.

Đây là những minh chứng cho việc chọn ngành ở bậc đại học không nhất thiết buộc mình phải suốt đời theo đuổi ngành mình học. Sự thành công trong giai đoạn hậu đại học tuỳ thuộc vào sở thích cá nhân, đam mê và sự kiên trì theo đuổi việc làm hợp với lối sống của riêng mình. Kiến thức gặt hái từ những năm học ở đại học sẽ làm hành trang giúp mình bước đi tiếp (nếu mình biết sử dụng đúng cách). Suy cho cùng, tấm bằng tốt nghiệp đại học chỉ là giấy chứng nhận người sinh viên đã hoàn tất học trình theo quy định của trường đại học. Mảnh bằng không chứng nhận tài năng của người có tên trong đó và không bảo đảm người đó sẽ mang lại lợi ích nào cho xã hội.

Có người nửa đường rời xa trường đại học, trong tay không có một mảnh bằng, nhưng lại rất thành công trên trường đời và đóng góp rất lớn cho xã hội, thí dụ như Ông Steve Jobs. Nhưng, mảnh bằng thường là viên gạch lót đường đưa người sinh viên đi lên các bậc cao hơn trong quá trình học hỏi ở trường đại học; thí dụ như từ Cử nhân lên Thạc sĩ, Tiến sĩ. Sẵn dịp nói đến học Tiến sĩ, mời bạn xem 2 ý kiến về việc có nên học Tiến sĩ hay không: Tản mạn về mảnh bằng Ph.D và 5 Reasons It is Worth Getting Your PhD Degree, After All. Có người còn đặt câu hỏi: giữa việc mình học Tiến sĩ và việc mình làm xếp, chỉ đạo cho nhiều Tiến sĩ để hoàn tất công trình nghiên cứu của mình (mà không cần phí 3-4 năm học thành Tiến sĩ), cái nào xứng đáng hơn?

Học Đại Học Để Làm Gì?

Đó là câu hỏi mà hằng triệu học sinh trên thế giới phải đối đầu mỗi năm, khi sắp sửa rời ngưỡng cửa trường trung học. Những ai không đủ điều kiện để học tiếp lên bậc đại học thuộc vào trường hợp ngoại lệ, không cần bàn đến.

Học để mở mang kiến thức ư? Không hẳn là vậy, vì ở lứa tuổi gần 20, sau 7 năm trung học, ai cũng có thể tự học được, không nhất thiết phải nhờ vào đại học. Nhưng tự học thì không thể cầm trong tay một mảnh bằng, một thứ mà ai nấy đều nghĩ là vật sẽ đem đến cho mình một tương lai xán lạn. Nhưng chưa chắc hẳn như vậy, vì nếu ngành học trong mảnh bằng đó không thích hợp với thị trường thì khó lòng xin được việc, nói chi đến việc thăng hoa.

Nên Học Ngành Nào?

Thông thường thì học ngành càng chuyên môn thì càng dễ xin việc hơn; thí dụ như giữa ngành Khoa học và ngành Kỹ thuật: ngành Kỹ thuật đi sâu vào chuyên môn hơn, người tốt nghiệp sẽ có nhiều kiến thức chuyên môn thực tiễn hơn và dễ kiếm việc hơn. Kiếm việc có dễ dàng hay không lại tuỳ thuộc vào mức cung cầu trong thị trường. Nhiều năm trước đây, khi ngành thông tin công nghệ nở rộ, người người đổ xô theo học ngành này. Vài năm sau, thị trường bị bảo hoà; sinh viên tốt nghiệp không thể kiếm được việc làm theo ý muốn, đành phải chuyển sang nghề khác.

Trước khi bước vào năm đầu của đại học, làm sao tiên đoán được tình trạng thị trường 3, 4 năm sau? Một câu hỏi hóc búa và câu trả lời đòi hỏi một sự nghiên cứu không dễ: tìm hiểu mức cung cầu hiện tại (ở mức địa phương và ở toàn quốc) và mức tăng trưởng của ngành chuyên môn. Để đạt kết quả chính đáng, mình cần nhiều dữ liệu khả tín và một sự suy đoán chín chắn. Không ai có thể biết chắc tương lai thật sự sẽ như thế nào; nhưng với lối suy nghĩ chín chắn này, sự chọn lựa này chắc chắn sẽ có kết quả tốt hơn lối “học đại”!

Hoạch Định Tương Lai

Trước khi quyết định chọn ngành học, mình nên suy nghĩ và quyết định mình sẽ sống như thế nào sau khi tốt nghiệp. Có người muốn sống sang giàu; có người chỉ muốn không phải thiếu thốn. Có người thích làm người lãnh đạo; có người luôn hài lòng làm kẻ được sai khiến. Có người muốn “bay nhảy” tìm thử thách trong các nghề mới, hãng mới; có người muốn an phận – mãi mãi làm cùng 1 nghề, trong cùng 1 hãng, nếu có thể. Có người thích làm việc theo khuôn khổ cố định (mỗi ngày 8 tiếng – 5 ngày mỗi tuần) và dành thời gian còn lại cho cuộc sống gia đình; có người thích xã giao và dành một phần của đời sống cho tiệc tùng. Có người sẵn lòng san sẻ, giúp đỡ người khác; có người lại thích tích tụ kiến thức, bạc tiền cho riêng mình … Trong các loại người đó, bạn thuộc loại nào? Nếu không, bạn thuộc loại người nào? Bạn nên dành chút thời giờ để phân tích; kết quả sẽ thích hợp vào thời điểm hiện tại; 5, 10 năm sau bạn có thể sẽ thuộc về một loại người khác.

Bạn không thể không thích một số nghề. Hãy liệt kê một danh sách các nghề mà bạn thích; sau đó chọn 3 nghề mà bạn thích nhất. Có thể bạn chỉ có ý niệm mơ hồ về nghề bạn thích; bây giờ là lúc bạn cần tìm hiểu rõ hơn. Thí dụ: bạn thích làm kỹ sư, nhưng không biết kỹ sư của ngành chuyên môn nào (Cơ khí, Hoá học, Điện, Công chánh...?), người kỹ sư thường ngày phải làm việc gì, có trách nhiệm gì, lương bổng bao nhiêu, làm bao nhiêu năm mới được tăng chức, tăng lương… Bạn có thể tư vấn người có nhiều kinh nghiệm hơn bạn (thí dụ như thầy/cô, người quen, bạn bè), hoặc tham khảo sách vở trong thư viện hay trên mạng.

Khả Năng

Sau khi có đầy đủ thông tin về nghề bạn thích, đây là lúc bạn cần xem lại mình có khả năng cần thiết để theo đuổi nghề này hay không. Thí dụ như muốn thành người kỹ sư thành công, bạn cần có óc tò mò (để thông hiểu nguyên lý và cách áp dụng), có óc phân tích (để biết cách canh tân), có óc sáng tạo (để chế biến sản phẩm mới)… Thiếu các điều kiện này, bạn sẽ rất vất vả khi hành nghề, khó lòng tiến thân và rất có thể bạn sẽ nản lòng!

Mặt khác, bạn hãy xem lại mình đã có đủ kiến thức và thành tích để đi tiếp vào ngành chuyên môn hay chưa. Thí dụ như muốn học ngành kỹ thuật, bạn cần có thành tích khả quan cho các môn khoa học, toán học trong những năm cuối cùng ở bậc trung học. Nếu có, bạn có thể tiếp tục tìm hiểu về việc theo ngành này. Nếu chưa có, bạn phải dành thêm thời gian để trau dồi thêm về các môn này, hoặc phải bỏ ý định và chọn 1 nghề khác.

Hướng Về Tương Lai

Đến thời điểm này, hy vọng bạn đã tìm được 3 ngành mà bạn yêu thích nhất, đã biết rõ thời gian cần thiết để hoàn tất học trình, cũng như cơ hội tìm được việc làm tốt trong tương lai. Đã đến lúc bạn phải chốt lại và chọn 1 nghề mà bạn yêu thích nhất. Bây giờ là lúc bạn phải chọn trường và phác định chương trình an sinh cho những năm sắp tới.

Yếu tố quan trọng nhất trong việc chọn trường thường là danh tiếng của trường vì ai cũng hy vọng sau khi tốt nghiệp, mình sẽ thành người tài giỏi được trọng dụng. Vì số chỗ có hạn và quá nhiều người xin nhập học, nên các trường đại học danh tiếng thường thanh lọc đơn xin rất gay go. Với thành tích học tập của mình, liệu mình có vượt qua được sự gạn lọc hay không? Vì không có gì bảo đảm mức thành công, mình cần nộp đơn xin vào 3 trường đại học!

Nói đến “danh tiếng” thì mỗi đại học nổi danh thông thường có một thành phần giáo sư nổi tiếng trong vài ngành đặc biệt, hoặc có lối đào tạo sinh viên độc đáo. Thí dụ như ở Canada, khoa kỹ thuật của Đại học Waterloo ở tỉnh Ontario, nhiều thập kỷ trước đây đã đi tiên phong với việc phối hợp chương trình giảng dạy tại trường, song song với chương trình thực hành tại hãng xưởng. Vì vậy người kỹ sư vừa tốt nghiệp từ trường này có nhiều kinh nghiệm thực hành hơn người tốt nghiệp từ các trường khác. Nhưng ở thời điểm hiện tại, nhiều khoa kỹ thuật ở các đại học khác ở Canada cũng đã theo mô hình của trường Waterloo, nên trường Waterloo không còn giữ được ngôi vị “độc tôn” nữa! Xin hãy nhớ rằng, trường chỉ giảng dạy những lý thuyết căn bản; kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn sẽ được tích luỹ từ những ngày làm việc sau này. Khi đi xin việc, người phỏng vấn tài tình thường sử dụng mánh khoé khiến mình phải bộc lộ cái “ngu”, “dốt” của mình, cũng như sẽ khám phá tài năng và kinh nghiệm của mình. Họ chọn mình vào công ty của họ không phải vì mảnh bằng của trường đại học, cũng không màng đến “danh tiếng” của trường đại học; mà vì họ nghĩ tài năng và kinh nghiệm của mình có thể sẽ giúp ích cho công ty của họ!

Việc chọn trường “tốt nhất” thật sự không còn là yếu tố cần thiết như ngày xưa nữa, bởi vì ngày nay người ta đã dùng mạng Internet để chia sẻ các tài liệu giáo khoa, cách dạy, cách học cho tất cả mọi người trên thế giới – hoàn toàn miễn phí, sẵn sàng phục vụ 24/7. Thầy giáo khỏi phí thời giờ soạn bài giảng cho riêng mình mà dành nhiều thời giờ hơn cho việc giảng dạy thật sự, nhấn mạnh các điểm quan trọng và giải thích thắc mắc của học trò. Xin mời đọc Tài Nguyên Giáo Dục Mở (Open Educational Resources (OER)), OpenCourseWare, Vietnam OpenCourseWare, MITOpenCourseWare (xin chú ý đến lời khuyên “nên đọc bài giảng trước khi vào lớp” để sinh viên không những chỉ học mà còn cơ  hội để “hỏi” nữa!).

Nếu không chọn trường tốt nhất thì nên chọn trường nào? Phần lớn để giữ dành “sĩ diện”, người ta không chọn trường “làng” ở thành phố nhỏ. Vì vậy mà phần lớn sinh viên chọn các trường ở các thành phố lớn. Việc này đồng nghĩa là phải sống xa nhà, ở ký túc xá, hoặc ở phòng trọ, phải tự lo cơm nước, giặt giũ … Đối với phần lớn sinh viên, đây sẽ là lần đầu họ sẽ phải tách rời gia đình, cha mẹ, anh chị em và phải tự lo cho bản thân mình. Vì vậy ngoài việc tốn kém khi phải sống riêng, người sinh viên sẽ phải chịu thêm cú “sốc” cho việc tách ly (và trong thâm tâm lúc nào cũng muốn về thăm nhà). Vì vậy họ không nên chọn trường quá xa nhà (để đỡ mất thời giờ và tiền bạc mỗi khi về thăm nhà).

Điểm đáng suy xét kế tiếp liên quan đến tiền bạc: học phí, tiền sách vở, giá sinh hoạt, tiền phòng trọ, tiền chi tiêu hằng tháng… Kết quả tính toán cho 3 trường đại học sẽ giúp bạn dễ dàng chọn lựa, trong trường hợp bạn được 2 hoặc 3 trường nhận.

Điểm cuối cùng cần quan tâm là hạn chót nộp đơn cho mỗi trường và giấy tờ cần phải nộp (học bạ, bằng khen, giấy chứng nhận làm việc thiện nguyện, giấy giới thiệu của thầy/cô…). Bạn nhớ đừng lỡ hạn. Sau đó chờ trường đại học trả lời, chọn trường và chuẩn bị cho ngày nhập học.

Đến thời điểm này, bạn hướng về tương lai, cố gắng học tập tốt để đến ngày tốt nghiệp bạn sẽ hãnh diện rằng mình đã làm được việc mong muốn (“I did it”). Muốn đạt được kết quả khả quan, bạn cần có niềm đam mê về ngành bạn học. Lỡ khi bạn mệt mỏi hay chán nản, bạn hãy dùng ngọn nến đam mê vực bạn dậy để đi tiếp. Có đam mê, bạn mới có sự thôi thúc giúp bạn học tốt hơn. Có đam mê, bạn mới có thể trèo lên đinh cao trong ngành bạn theo học. 

Một điểm quan trọng bạn cần chú ý sau khi vào trường đại học và sau khi tốt nghiệp, vào đời. Thế giới luôn luôn đổi thay; mỗi ngày đều có sự mới lạ. Bạn nên để chút thời giờ để tìm hiểu thêm về cuộc sống chung quanh; không riêng gì ngành bạn theo học mà ngay cả các ngành khác nữa. Quyết định của bạn khi vào trường đại học có lẽ là quyết định tốt nhất vào thời điểm đó; nhưng chưa chắc là hợp thời cho 2, 5, 10 năm sau. Bạn có thể sửa đổi và chọn ngành khác để thích hợp với hoàn cảnh lúc bấy giờ. Việc đời không giống như những giáo điều bất di bất dịch trong tôn giáo.

Hy vọng đến lúc này bạn đã có chút tài liệu cho việc tìm đường vào đại học. Nhưng, nếu khi đọc xong bài này bạn vẫn còn phân vân và lo âu chưa biết đã chọn đúng hướng đi cho đời mình hay không, tương lai của mình sẽ như thế nào: thành công hay thất bại, sung sướng hay sầu khổ, nản chí hay bền lòng, hài lòng hay oán trách… thì mời bạn lắng nghe lời nhắn nhủ từ những người từng thành đạt trong đời.