Phục hồi phế liệu

Ngày xưa nhiều người từng mơ rằng sẽ có ngày con người sẽ trường sinh bất tử. Người có quyền lực ép người có kiến thức y học phải chế biến “thần dược” để thoả mãn ý muốn của họ. Vào thời điểm bây giờ (năm 2022), người ta vẫn đang cố gắng kéo dài tuổi thọ của con người; nhưng vẫn phải chấp nhận thuyết “sinh, lão, bệnh, tử”, và cuối cùng phải chấp nhận giấy khai tử. Từ gần 100 năm qua, con người vẫn hy vọng rằng sẽ có ngày y học tân tiến hơn, để giúp “hồi sinh” người chết đã “đóng băng” ở nhiệt độ thấp hơn -130^oC - một việc mà đến bây giờ người ta vẫn chưa thực hiện được. Vì vậy, người ta vẫn tiếp tục dùng thổ táng, hỏa táng, thủy táng, điểu táng, hóa táng … để phân huỷ xác người chết; và người chết sẽ không thể sống trở lại.

Khi một đồ dùng bị hư “hết thuốc chữa”, người ta vứt nó vào ổ rác, không cần “táng” vì thông thường các vật dụng như vậy không thuộc loại hữu cơ, nên không gây mùi hôi thúi, khi phân huỷ. Vì vậy các vật dụng được xếp vào loại phế liệu sẽ bị phân huỷ bằng cách này, hay bằng cách khác. Thí dụ như nếu người ta chôn nó trong ổ rác, nó sẽ được thổ táng; nếu người ta đốt rác, nó sẽ được hỏa táng; nếu người ta vứt rác xuống sông hồ, nó sẽ được thuỷ táng.; và nếu nó bị chim chóc (không nhất thiết phải là kên kên) rỉa để tìm chất hữu cơ, nó sẽ được điểu táng … Nhưng các phế liệu làm bằng kim khí, nhựa, hoặc thuộc loại “điện tử”, thì chắc chắn nó sẽ không được điểu táng, mà phải chờ rỉ sét để từ từ phân huỷ. Thật sự không bắt buộc phải như vậy, nó có thể được “hồi sinh” nếu nó gặp được người có lòng “từ bi” ra tay cứu vớt.

Trước khi được táng, người chết cần được bác sĩ chứng nhận rằng thực sự đã chết, để tránh việc táng người chưa hoàn toàn chết. Ngày xưa ở Việt Nam có vài trường hợp người “chết” sống lại, chỉ vì thân nhân đã nhầm lẫn, tưởng rằng họ đã chết, nên quyết định tẩn liệm và an táng. Nhưng trên đường đến nghĩa trang, người “chết” sống lại trong áo quan, giãy giụa, khiến người khiêng quan tài hoảng hốt bỏ chạy. Những người còn ở lại giúp mở nắp quan tài, cứu người “chết” trở về đời thường, sống thêm 1 thời gian nữa!

Khi người ta vứt bỏ 1 vật dụng, thì thông thường người đó nghĩ rằng món đồ đó đã hư “hết thuốc chữa”, hoặc họ không biết cách sửa chữa, hoặc họ nghĩ không đáng để sửa chữa khi phí tổn sửa chữa quá cao và giá tiền mua đồ mới lại rẻ hơn. Trong nhiều năm gần đây, nhiều người trên thế giới cảm thấy hứng thú đến việc làm hồi sinh phế liệu để biến chúng thành những vật dụng mà người ta có thể tái sử dụng được. Các trang mạng về chủ đề phục hồi phế liệu đầy ấp người xem. Có trang đạt được hơn 2 triệu người xem, chỉ trong vòng 2 tuần lễ, với lời bình luận bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau. Hình chiếc xe Honda Super Cub C50 đời 1980, trước và sau khi được phục hồi, ở phía trên đã làm nhiều người xem phải xuýt xoa.

Một việc khá hiển nhiên là người phục hồi đồ phế liệu cần phải có:

·        kiến thức kỹ càng về vật mà họ muốn phục hồi;

·        dụng cụ để tháo/ráp đồ phế liệu;

·        dụng cụ để sửa, hoặc làm mới các bộ phận có thể được phục hồi;

·        vật liệu để thay thế các bộ phận đã hư hoàn toàn; và

·        thời giờ + đam mê + lòng kiên nhẫn.

Khi người ta muốn phục hồi một món đồ gì đó, thì có thể vì đó là hàng “độc”, hoặc “đồ cổ”, bây giờ không thể mua được trên thị trường. Nhưng cũng có người thích chế biến đồ phế liệu thành một món đồ mới. Dù sao đi nữa, đồ phế liệu sau khi được phục hồi phải có thể sử dụng được, chứ không phải chỉ được làm đẹp mắt mà thôi. Mặt khác, tuỳ theo độ phức tạp của “đồ phế liệu”, người ta có thể phục hồi nhanh chóng trong vài giờ, vài ngày, nhiều tháng, thậm chí cả nhiều năm. Bây giờ, mời bạn xem vài sản phẩm phục hồi, tái chế để biết công trình phục hồi đồ phế liệu phức tạp như thế nào.

Phục hồi sản phẩm cơ khí

Đây là các loại sản phẩm không cần dùng điện, hay nhiên liệu để hoạt động. Đơn giản nhất là có lẽ là việc phục hồi dao bảng to (cleaver): chỉ cần chùi bóng, mài lưỡi dao và làm mới tay cầm. 

Kim loại thường chỉ bị rỉ sét bên ngoài, bên trong nhiều khi vẫn còn tốt, nếu chưa bị oxy hóa hoàn toàn. Những loại nước rửa có chất acid như giấm, chanh có thể tẩy sạch những chỗ bị oxy hóa, rỉ sét. Dùng máy đánh bóng bằng giấy nhám thì vừa dễ dàng, lại vừa tiết kiệm được thời giờ.

Rắc rối hơn là việc phục hồi chiếc đồng hồ tự động, với các bộ phận nhỏ ly ti; thí dụ như trong video clip tân trang đồng hồ Rolex đắt tiền. Người tinh mắt sẽ thấy rằng sau khi được tân trang chiếc đồng hồ Rolex đẹp hơn trước, nhưng không giống như 1 chiếc đồng hồ mới. Trong khi đó, người phục hồi chiếc đồng hồ Geneve, rỉ sét, nhặt được từ 1 bãi rác hoang, lại làm chiếc đồng hồ này quá “mới” như vừa mua ở tiệm, làm nhiều người xem hoang mang (thay vì tân trang, có lẽ người làm video đã tháo chiếc đồng hồ cũ rỉ sét, nhưng ráp lại bằng các bộ phận của 1 chiếc đồng hồ mới!). “Thấy dzậy mà hổng phải dzậy”. Dầu sao đi nữa, xem xong các video clip này, chắc chắn ai cũng học được cách tháo/ráp đồng hồ!

Bạn có bao giờ ngờ 1 ổ khóa rỉ sét, mất chìa lại có thể được phục hồi hoàn mỹ, có thêm chìa mới, như trong hình dưới đây hay không? Xem video clip để biết người ta cần dụng cụ gì, và các công đoạn lắp ráp như thế nào. Vô hình trung bạn sẽ học được cách tháo gỡ và lắp ráp ổ khóa theo dạng cơ khí. Rõ ràng rằng thời gian và công sức để phục hồi ổ khóa rỉ sét đã quá nhiều so với số tiền để mua 1 ổ khóa mới. Phải chăng người phục hồi ổ khóa chỉ muốn thỏa chí đam mê và tự hào về thành quả của mình!

Cách phục hồi các dụng cụ cơ khí như vậy hãy còn rất nhiều. Nếu bạn cảm thấy thích thú tìm hiểu thêm, thì mời bạn xem vài trường hợp tiêu biểu dưới đây:

 

Hộp quẹt máy	Khoan tay	Bàn ủi bằng than
Cối xay tiêu	Cái bào bằng tay	Máy xay đậu quay tay
Máy ép giấy	Máy bơm nước	Máy may
Máy may 3 kim	Máy ảnh NIKON F50	Máy quay phim Panasonic M7 VHS
Xe đạp BMX	Xe Honda Wave	Xe Piaggo Vespa
Xe hơi BMW	Xe VW bug	Yên Xe Cũ
Súng lục	Súng lục đời Napoléon	Máy cắt cỏ chạy bằng xăng
Mô tơ chạy bằng xăng đời 1930	Máy nối dây da	Máy bay Cessna

Phục hồi sản phẩm điện tử

Các sản phẩm điện tử xưa cũ bây giờ thật sự đã lỗi thời. Có khi người ta vứt bỏ đi đồ cũ, để mua các sản phẩm tương tự nhưng tân kỳ hơn, mặc dầu các đồ cũ vẫn còn dùng được. Một thí dụ điển hình là bây giờ gần như không còn ai sử dụng TV loại Cathode Ray Tube mà thay vào đó, người ta dùng TV mặt phẳng (flat screen), hoặc TV thông minh (smart). Tuy nhiên, có người lại muốn phục hồi loại TV cỗ xưa. Ngoài việc chùi, rửa, đánh bóng vả sơn các bộ phận trong TV, người phục hồi dĩ nhiên phải có kiến thức kỹ thuật về loại TV này để dễ dàng tháo, ráp các bộ phận điện tử trong TV.

Có người đăng trên YouTube về việc phục hồi chiếc đàn piano điện tử như trong hình dưới đây. Thoạt trông, ai cũng thán phục vì chiếc đàn sau khi được phục hồi trông giống y như mới. Nhưng người có kiến thức điện tử lại cảnh báo rằng đồ điện tử không thể dùng nước để tẩy sạch và chiếc đàn “y như mới” bắt buộc phải là đồ mới hoàn toàn! Dầu sao đi nữa, người đăng lên YouTube đã có 1 số lượng người xem đáng kể và anh ấy đã đạt được mục đích!   

Có người cũng đưa lên YouTube cách phục hồi Levono Laptop sau khi dùng nước để “rửa ruột” máy tính, làm người xem (có kiến thức điện tử) phải nhắc nhở rằng đó là điều tối kỵ! Có lẽ bạn sẽ hài lòng hơn khi xem người phục hồi 1 iPhone bằng cách tháo gỡ chiếc phone cũ, thay các bộ phận hư bằng bộ phận mới, và cuối cùng có được 1 iPhone giống như mới. Hoặc bạn sẽ thấy hài lòng khi xem 1 người phục hồi chiếc radio “cùi bắp” 1962 Radio Hitachi thành chiếc radio băng tầng sóng ngắn, đẹp đẽ hơn nhiều!

Nếu bạn muốn biết cách chế tạo loa (dùng trong hệ thống âm thanh nội thất), bạn có thể xem người phục hồi 1 loa hư nát thành 1 loa gần như mới hoàn toàn trong  https://www.youtube.com/watch?v=7AAvzkh3rr8.

Khi phần ứng động cơ (motor armature) không hoạt động hoàn hảo, những người ở quốc gia giàu có thường vứt nó đi, thay thế bằng 1 cái mới. Ở các quốc gia nghèo, người ta phải cố gắng phục hồi để có thể tiếp tục sử dụng. Mời bạn click vào phần ứng động cơ để xem người ta tái chế như thế nào.

Chế biến thành sản phẩm mới

Đôi khi người ta không phục hồi đồ phế liệu giống như sản phẩm nguyên thuỷ, mà lại tận dụng những gì còn có thể dùng được, để chế biến thành 1 sản phẩm mới. Thí dụ như dùng mô tơ điện trong 1 máy khoan tay xưa cũ để chế thành 1 máy cưa bàn, chạy bằng điện, nằm trong khung gỗ như trong hình dưới đây.

Máy cưa bàn với khung gỗ	Máy cưa bàn với khung gỗ tối tân hơn	Máy cưa bàn xách tay
Máy bào	Túi xách	Xe hơi chạy bằng năng lượng mặt trời
Xe máy 2 bánh thành 3 bánh	Thuyền máy chạy bằng máy quạt	Xe Porsche 918 Spyder
Xe 3 bánh chạy bằng xăng	Xe 3 bánh, chạy bằng xăng/điện	Xe Bugatti supercar, máy Toyota cũ

Chế biến thành sản phẩm thô sơ

Bạn có bao giờ nghĩ rằng có người dùng nhíp xe (leaf spring) rỉ sét để chế thành 1 chiếc nỏ bắn tên hay không? Nếu chưa, thì mời bạn xem I turn Leaf Spring Into Crossbow.

Có người chế biến 1 máy rửa chén từ 1 máy giặt bị vứt bỏ, pinion tháo từ xe gắn máy cũ, … và máy này có thể rửa chén và tráng nước ở giai đoạn cuối. Mời bạn xem Chế máy rửa chén từ ve chai.

Nhiều người trên thế giới từng chế máy hút nước từ sông, từ giếng để tưới cây, tưới ruộng mà không cần dùng xăng, hay điện. Mời bạn xem  Auto Suck water from Very deep river without Electricity Energy. Có người xem xong nghĩ rằng máy này là “đồ đểu”, trong khi trong thực tế, loại máy này rất được phổ biến ở các quốc gia nghèo.  Đố bạn biết máy này được sử dụng theo nguyên lý vật lý nào.

Bạn có biết những miếng xốp (dùng để chèn trong các thùng hàng) mà người ta thường vứt đi sau khi khui thùng, lại có thể dùng để chế thành keo dán silicone, hay không? Mời bạn xem DIY water-pipe adhesive; một cách bảo vệ môi trường, vừa rẻ lại rất dễ làm!

Có người tận dụng cốt lõi của loại pin 1.5 v phế thải để làm mỏ hàn, thí dụ như Chế mỏ hàn 12v, Invention Ideas with old 1.5v batteries.

Có người tận dụng mô tơ trong máy cày để chế xe công nông, người lái có thể lái xe chạy thẳng, chạy lùi, quẹo dễ dàng.

Đến đây, chắc bạn đã đồng ý rằng việc phục hồi phế liệu thành sản phầm nguyên thuỷ đòi hỏi nhiều công sức, thời giờ và tiền bạc, trong khi sản phẩm phục hồi không tốt hoàn toàn so với sản phẩm nguyên thuỷ (lúc chưa được sử dụng). Trên phương diện thực tiễn, “phục hồi phế liệu” không hữu dụng bằng “tái sử dụng phế liệu” (upcycling).

Từ năm 2016, người ta đã nghiên cứu việc chế biến nước tiểu thành nước uống, thành rượu bia bằng năng lượng mặt trời. Gần đây hơn, NASA giải thích cách họ biến nước tiểu trên Trạm không gian Quốc tế (International Space Station) thành nước uống cho phi hành gia.

Nếu bạn thích âm nhạc, chắc bạn không thể bỏ qua giàn nhạc Recycled Orchestra của xứ Paraguay. Nhạc cụ dùng trong giàn nhạc này được chế tạo bằng những phế liệu nhặt từ bãi rác! Người ta cũng không thể quên chiếc đàn thau của Chú Hai Liêm, 2 dây, tiếng thánh thót như chiếc Hạ Uy cầm. Chú Hai Liêm là người khiếm thị, tự mình chế đàn “thau” vì Chú dùng thau để làm hộp cộng hưởng và dùng dây thắng xe đạp làm dây đàn. Ai dám bảo người khiếm thị ở 1 làng quê xa xăm không có sáng kiến, không có năng khiếu âm nhạc. Nếu bạn chưa biết đến Chú Hai Liêm, mời bạn xem Cây đàn thau độc đáo có 1 không 2 nuôi sống chú Hai Liêm khiếm thị 50 năm!

Mặt khác, nguyên liệu trên trái đất ngày càng giảm thiểu, số lượng rác ngày càng tăng, vì vậy cho nên nhiều người đã dành thời giờ để nghiên cứu tái tạo nhiên liệu plastic và các chất hóa học bằng kỹ thuật tân tiến để sản phẩm mới được tốt và bền hơn. Gần đây, vào đầu năm 2022, người ta đang thực hiện việc chế biến khí thải CO₂ thành nhiên liệu ethanol và chất nhựa plastic để giảm thiểu lượng khí độc, đồng thời tạo ra nguyên liệu dùng trong kỹ nghệ chế biến đồ nhựa. Người ta không còn xem việc “phục hồi phế liệu” như 1 việc thánh thức cá nhân, mà đã và đang tìm cách cứu nhân loại sống còn trong nhiều năm sau này!