Có người bẩm
sinh đã bị mù, hoặc do di truyền, hoặc vì kiếp số không may (khi cha mẹ không bị
mù). Có người bị mù vào một thời điểm nào đó trong đời, hoặc vì do tai nạn
của mắt, hơặc vì do bịnh tật mà thành (thí dụ như ảnh hưởng của bịnh đái tháo đường, hay sau
khi bị tai biến đột quỵ). Có người mù được xếp vào loại “khiếm thị” vì mắt của
họ có thể chữa được. Nhưng ở Việt Nam, nhiều người khiếm thị như vậy lại không
đủ tiền chữa trị, nên đành sống mãi với đôi mắt khiếm khuyết của mình.
Theo thống
kê năm 2019, trên thế giới có khoảng 45 triệu người mù (hoàn
toàn) trong khi dân số toàn cầu là 7713
triệu; có nghĩa là người mù chiếm khoảng 0.6% dân số toàn cầu.
Tuy tỷ số này không cao, nhưng con số 45 triệu người là con số lớn, không thể bỏ
qua. Những người mù hoàn toàn (không thể chữa được) phải đành sống với số kiếp
không may cho đến ngày lìa đời. Nhiều người trong hoàn cảnh như vậy lại có nghị
lực phi thường, vùng lên để sống, trong tinh thần “tàn nhưng không phế”. Trong
những năm tháng gần đây, YouTube đã đưa con người đến gần hơn với những mãnh đời
bạc mệnh, lại lắm tài hoa; thí dụ như ca nhạc sĩ Thanh
Điền đã chinh phục khán giả người Việt và ngay cả người
ngoại quốc, qua tiếng đàn “thần kỳ” của anh.
Có những người nhạc sĩ mù, nhưng họ không giống như người mù, bởi vì thủy tinh thể trong mắt của họ không trắng đục như nhiều người mù khác. Trong số những người mù đó là ca nhạc sĩ Hà Chương, một người tài hoa, hiền hòa được nhiều người mến mộ. Còn rất nhiều người ca nhạc sĩ mù tài hoa khác không may mắn với đôi mắt biến dạng, thí dụ như Chị Bích Diễm Tam Kỳ, Kỷ lục gia châu Á Người khuyết tật Bùi ngọc Thịnh, ca nhạc sĩ Hồ Nhật Hạ, nhạc sĩ Nguyễn Thanh Tùng, v.v.
Đôi khi người nhạc sĩ mù tìm được niềm vui khi song tấu cùng một người nhạc sĩ không mù; hay khi giả giọng hát của các ca sĩ tài danh; hay khi làm người một mình lang thang đường phố vừa đàn, vừa hát tìm miếng sinh nhai; hay khi làm người hành khất già nua dùng đàn tự chế trên chuyến phà vượt sông Hậu để kiếm tiền nuôi vợ; hay khi làm hai người phụ nữ mù lòa dắt nhau đi trên đường phố Sài Gòn, dùng tiếng hát để đổi lấy chút tiền thương hại của kẻ qua đường; hay ca sĩ mù Trúc Phương cất tiếng hát ngọt lịm trong buổi thi "Đường đến danh ca vọng cổ"; hay chàng trai trong hội người mù hát vừa nam vừa nữ trong đêm giáng sinh thật tuyệt vời ...
Chúng ta nhìn và nghe họ hát, trong muôn vàn cảm phục, pha lẫn xót xa. Trong bối cảnh với muôn màu phía sau những ca nhạc sĩ này, ít ai trong chúng ta để tâm đến việc họ thấy gì và nghe được gì khi họ cất tiếng hát, hay khi gảy đàn cho chúng ta nghe. Trời sanh cho họ thính giác bén nhạy để giúp họ tìm đường, lần mò trong bóng tối; nên có lẽ họ cảm nhận âm thanh sâu sắc hơn chúng ta. Còn màu sắc thì có lẽ chỉ có một màu: đen. Bạn có để ý (hex) color code của màu đen là #000000 hay không? Điểm này có nghĩa là màu đen đồng nghĩa với không màu; nên có lẽ người mù không nhìn được ánh sáng và chỉ thấy màu đen. Sắc màu thật sự có nghĩa gì đây?
Khi nghe người
ca sĩ trình diễn một bài nhạc, chúng ta thường bị chi phối bởi hình ảnh chung
quanh người ca sĩ, thậm chí kể cả ngoại hình và y phục của người trình diễn. Nếu
mình có thể tách rời hình ảnh đó ra khỏi âm thanh, mình sẽ thật sự cảm nhận trọn
vẹn giá trị của người đang biểu diễn. Trong chương trình Hát
Mãi Ước Mơ mùa 3, giám khảo Trấn Thành nhận định về lối trình diễn
của thí sinh mù Hà Văn Phúc (16 tuổi): “nhắm con mắt lại, không tưởng là em hát
luôn; mở con mắt ra nhìn, ừ cũng vậy luôn”.
Vào tháng 2 năm
2021, ca nhạc sĩ khiếm thị Hà Chương trình làng live
show 2020 của anh, với khung cảnh của một phòng trà thiếu ánh sáng.
Thậm chí có lúc anh đã nhờ người ta tắt hết đèn khi anh trình diễn, để người
nghe trọn lòng đắm chìm trong thế giới âm thanh. Trong bóng tối đó, người nghe
không thấy anh đã đàn như thế nào, giống như anh không thấy mình đang đàn như
thế nào. Cảm tưởng của người xem lúc đó thật tuyệt vời; người thưởng ngoạn không
còn để ý anh là người đẹp trai, trong bộ y phục mỹ miều, thoăn thoắt dạo ngón
tay trên chiếc độc huyền cầm (như mọi khi). Anh đã cố tình kéo thế giới âm
thanh ra khỏi thế giới có ánh sáng muôn màu, để người thưởng ngoạn không bị
chi phối bởi ánh sáng, như chính anh! Khi ánh sáng trở về, người nghe bừng tỉnh
như mình vừa trở về từ một thế giới khác, cảm thấy mình đã quá may mắn được trời
ban cho đôi mắt trong sáng và cảm thấy thương hại những người khiếm thị không
thấy gì ngoài màu đen.
Trong lúc sửa
soạn cho chương trình Sô diễn cuộc đời cho ca nhạc sĩ khiếm thị Xuân Hòa, anh
Color Man - người đầu tàu của chương trình – đưa Xuân Hòa đến tiệm Color Man
Fashion để chọn áo quần dành mặc cho đêm diễn. Có lẽ Xuân Hòa biết trước rằng màu
áo trắng là màu thanh nhã, thích hợp cho các buổi họp mặt, ra mắt trước đám đông;
nên anh đề nghị áo sơ mi trắng. Anh Color Man đề
nghị áo màu đen, xem “ngầu” và nổi hơn, khi anh lên sân khấu; rốt cuộc anh Xuân Hòa đành
theo ý của chủ nhân. Chắc chắn rằng anh Xuân Hòa không thể tự nhìn thấy mình, nên anh đành để người khác thay anh, quyết định chọn màu áo của mình. Có lẽ anh không thấy tự ái bị
tổn thương khi phải làm như vậy, vì có lẽ chính anh, anh thật sự không
quan tâm đến màu sắc và anh nghĩ màu sắc không làm cho anh đẹp hơn (trong “mắt”
anh).
Gia đình ca
nhạc sĩ Bùi Ngọc Thịnh gồm 3 người: Thịnh và ba mẹ; tất cả đều bị mù bẩm sinh.
Họ trao cho nhau tình thương yêu đậm đà, qua sự hy sinh tột cùng của người cha,
người mẹ, mong sao con mình đạt được những gì mong ước. Ở tuổi 21 (năm 2021),
Thịnh đã thành công rực rỡ, nổi tiếng ở trong và ngoài nước, như người khiếm
thị trẻ, thành thạo chơi 14 loại nhạc cụ khác nhau cho các loại cổ nhạc (Việt
Nam) cũng như nhạc Trung
Hoa hay nhạc Tây phương. Đằng sau ánh hào quang đó còn có một
nỗi buồn chung cho cả 3 người: họ chưa từng được diễm phúc nhìn được người thương
của mình, và sẽ như vậy trọn đời. Thật sự, họ là người được nhiều hạnh phúc hơn
chúng ta, bởi vì họ không thể thấy những thay đổi trên hình hài do thời gian tàn
phá. Trong lòng họ “hình ảnh” của người thương trước sau như một, thời gian chỉ làm tình thương thêm tăng trưởng, không phai nhạt vì sức yếu, tuổi già. Mời bạn đọc
câu chuyện cảm động của cặp vợ chồng già trong “Mắt
hay tim?”.
Những người
ca nhạc sĩ được đề cập ở phía trên đều không thể nhìn thấy. Chắc bạn cũng thắc
mắc: làm sao họ có thể học được cách đánh đàn, biết nốt (trong cổ nhạc cũng như
trong tân nhạc), tự học hay được huấn luyện chuyên môn trong nhạc viện, học
trong bao lâu mới thành thạo… Phần lớn họ đều tự mò mẫm từng cung đàn, từng nốt
nhạc và sử dụng trí nhớ tuyệt vời để tôi luyện tài năng của họ: chị Bích Diễm tập
luyện đàn
tranh hơn 15 năm, kể cả những năm ở Học Viện Âm nhạc Quốc Gia ở Hà
Nội; anh Hà Chương tốt nghiệp thủ
khoa chuyên ngành đàn bầu, Học viện Âm nhạc Quốc gia năm 2010;
anh Thanh Điền tự
học đàn Tây ban cầm, guitar phím lõm, măng-đô-lin, đờn
kìm, đờn cò, organ… Mặc dầu thế giới bây giờ đã có chữ nổi, có software
để giúp người mù viết và đọc nốt nhạc, người mù ở
Việt Nam chưa có được các đặc ân như vậy. Thế mới biết tình yêu của họ đối với âm
nhạc cao lớn đến chừng nào và nghị lực, quyết tâm của họ bền vững đến mức nào.
Bạn có bao giờ thấy người mù dạy đàn cho người mắt sáng chưa? Nếu chưa, mời bạn
xem nhạc sĩ (mù) Hồ
Nhật Hạ dạy đàn Vọng cổ với Tây ban cầm, hay nhạc sĩ (mù) Hoàng
Phong dạy đàn organ, Tây ban cầm...
Đằng sau những
câu chuyện thành công của một số người mù là các câu chuyện thương tâm. Ngoại
trừ một vài trường hợp ngoại lệ (như cha mẹ của Bùi Ngọc Thịnh hết lòng thương
yêu đứa con mù lòa), người mù bẩm sinh thường phải chịu nhiều đắng cay, khốn khổ ngay
từ lúc chào đời. Khi cha mẹ, hay người thân, chán ngán cảnh phải luôn luôn chăm
sóc đứa bé mù lòa, họ dùng lời không đẹp với đứa bé, thậm chí còn hăm dọa vứt bỏ,
không nuôi bé nữa. Vì vậy có bé chỉ mới 5 tuổi đã quyết định bỏ nhà ra đi và bị
người xấu buộc
làm kẻ ăn xin. Có người phụ nữ mù lòa lớn lên gặp chuyện không
may trên đường tình duyên, nên cuối cùng đành phải làm người mẹ
đơn thân nuôi con cho đến ngày khôn lớn. Có người đàn ông mù lập gia đình với
người mắt sáng, hạnh phúc được một thời, cuối cùng lâm vào cảnh
gà trống nuôi con, dành hết nghị lực quyết nuôi đứa
con gái học hành đến nơi, đến chốn. Nhưng, cũng có gia đình của hai
vợ chồng mù vui đùa với đàn con; có phải hạnh phúc là đây?
Những đứa trẻ
mù lòa lúc nào cũng là gánh nặng cho gia đình; đôi khi cha mẹ và người thân không
đủ sức chăm sóc. Có người mẹ quá thương con bị mù bẩm sinh, đã hy sinh tìm cách
tự dạy học cho con (khi không có trường mẫu giáo nào gần nhà chịu nhận dạy cho
con mình). Qua bao nhiêu khó khăn, cô
bé mù lòa đó, nay đã trưởng thành (năm 2021), là sinh viên khiếm
thị đầu tiên của Nhạc viện TP HCM, biểu diễn chung với các nhạc công mắt sáng
trong “dàn hợp xướng trước hàng trăm khán giả”. Có vợ chồng “hiệp
sĩ mù” nới rộng vòng tay, đón nhận vào gia đình của anh chị 38
người (năm 2016) không quen, không biết, chia sẻ với họ “có cơm ăn cơm, có cháo
ăn cháo”, giúp họ tìm cách sinh nhai và cải thiện tình trạng cơ thể vốn dĩ không
được bình thường. Có 'Ngôi
nhà mù' kỳ lạ giữa Sài Gòn trong một con hẻm nhỏ đường Nguyễn
Tri Phương, mang tên “mái ấm Bừng Sáng”. Đây là nơi cưu mang 35 trẻ em mù có
hoàn cảnh nghèo từ mọi miền đất nước (năm 2018). Ban ngày các em đi học ở Trường
khiếm thị Nguyễn Đình Chiểu (TP HCM); khi về lại mái ấm, các em được các sơ,
các thầy, tình nguyện viên dạy thêm về Anh văn, văn hóa, âm nhạc, vi tính, cũng
như các kỹ năng mềm.
Những
tấm lòng vàng, những sự hy sinh, dấn thân để giúp đỡ người mù còn rất nhiều. Họ
không lớn tiếng rao gọi, nhưng tiếng tăm của họ lại vang xa, xa đến tận các quốc
gia bên ngoài Việt Nam. Mời bạn đọc Hồi ký của Soeur Rose Trần Thị Hải viết về Mái
Ấm Thiên Ân, khi bà về thăm Việt Nam vào tháng 5 năm 2006.
Có những việc mà nếu không có người nói ra, chắc ít ai có thể ngờ; thí dụ như trẻ em mù vẽ tranh với những hình ảnh không có thật trong đời thường, tương tự như tranh trừu tượng, nhưng diễn tả được tư duy của các em. Hội Người Mù Việt Nam từng nhận được sự giúp đỡ từ các cơ quan từ thiện của các nước Nhật, Hàn quốc, Thụy Điển, Hà Lan, Phần Lan, Australia…; từng trao đổi kiến thức và kỹ thuật massage của người Việt với những người làm massage ở Trung quốc. Gần đây hơn, họ đã nâng cao chương trình Phát triển Công Nghệ Thông Tin giúp người mù vươn tầm tri thức. Thư viện Sách nói Hướng Dương cung cấp sách nói cho người mù, tổ chức lớp học Sử Dụng Điện Thoại thông minh Cho Người Mù, trao Học Bổng Cho Sinh viên mù năm 2020. Hội RMIT Vietnam đang nhận hồ sơ xin học bổng Chắp Cánh Ước mơ dành cho người mù, hạn chót 09/7/2021 cho năm 2021.
Trong thời đại
của nền văn minh Internet, một số người khiếm thị may mắn ở Sài Gòn đã được Trung Tâm Hướng
Nghiệp & Công Nghệ Trợ Giúp Cho Người Mù Sao Mai
hướng dẫn để tăng năng lực thông qua việc ứng dụng và phát triển công nghệ trợ
giúp trong giáo dục và việc làm. Vào trang nhà của Hội Người Mù Việt Nam,
người ta mau chóng khám phá rất nhiều hội người mù khắp nơi trên đất nước, từ cấp
huyện, đến cấp thành phố, tỉnh thành. Người ta cố gắng giúp cho người mù có công
ăn việc làm, hoặc bằng nghề massage, hoặc bằng nghề thủ công đơn giản như làm
chổi… Có người muốn tự lực cánh sinh bằng cách hằng ngày đi
bán vé số, bán tăm bông, hộp quẹt máy, hay đi hát rong bất kể nắng mưa. Đôi khi
gặp kẻ xấu lợi dụng việc người mù không thấy đường, đã lừa đảo hoặc cướp giật tài
sản nhỏ bé của người mù trên đường tìm miếng sinh nhai. Nhiều người mù hát rong
phải đi xa, đi nhiều nên cần chi thêm tiền cho việc người “mối xe ôm” đưa đón mỗi
ngày; cuối cùng tiền cầm về không còn bao nhiêu. Nhưng cũng có nhiều người mù đã
tự tìm hướng đi lên như dạy
đàn, lập
phòng thu âm, hòa âm, hay làm
việc trong văn phòng và đã có được một đời sống ổn định hơn.
![]() | Cũng trong thời
đại Internet, nhiều người mù đang dùng điện thoại thông minh (dành cho người mù).
Họ có thể nhắn tin bằng điện thoại nhanh
hơn người sáng mắt. Với ứng dụng hệ thống định vị toàn cầu (GPS) trong điện
thoại, họ biết mình hiện đang ở đâu và không còn lo sợ khi đến chỗ lạ. Trong
hai tháng 10 và 11-2020, Hội
Người mù TP Đà Nẵng đã tổ chức Chương trình tập huấn hướng dẫn người mù sử
dụng điện thoại thông minh, thí dụ như đọc màn hình TalkBack; nghe, gọi,
nhắn tin, lưu số điện thoại vào danh bạ; sử dụng Google để đọc báo và truy cập
thông tin; tìm chọn xem video yêu thích trên YouTube; cài đặt và gỡ ứng dụng;
cách sử dụng Gmail, Email, Zalo... Mỗi học viên được “Trung tâm Hỗ trợ và Phát
triển công nghệ cho người mù” tặng một chiếc điện thoại di động hiệu Vsmart
để thực tập ngay trong lớp học. |
![]() |
Từ xưa người
mù thường độc hành với chiếc gậy, mò mẫm dò đường. Những người mù may mắn hơn có
thêm một người, hay một chú chó, vừa làm bạn đồng hành, vừa làm kẻ dẫn đường. Nếu
ai quan sát kỹ sẽ thấy người mù đi lại trong nhà của mình khá dễ dàng, y như họ
có thể thấy được những vật chung quanh, nhất là họ nhớ rất kỹ chỗ họ đã cất đồ
trong nhà. Ước mơ của nhiều người mù là họ có thể nhìn thấy được, như người sáng
mắt. Với kỹ thuật hiện đại của thế kỷ 21, người ta đã có thể thay thế chiếc gậy
dò đường bằng cây gậy thông minh WeWalk
Smart Cane (do người kỹ sư mù Kursat
Ceylan sáng chế!). Cây gậy thông minh này có thể báo cho bạn
biết có vật cản phía trước (gậy), dùng Google Maps để giúp bạn tìm đường đi (cần
nối liền với 1 smart phone), có ngọn đèn LED để người khác dễ nhìn thấy bạn vào
lúc tối trời. Hiện giờ cây gậy thông minh có thể được sử dụng qua 9 ngôn ngữ,
tiếc rằng máy chưa có hiệu ứng bằng tiếng Việt. Giá mỗi WeWart Smart Cane khoảng
USD 600.

Từ bao nhiêu năm qua, các khoa học gia trên thế giới đã bỏ nhiều công sức để chế tạo “mắt sinh học” (bionic eye). Người mù sẽ đeo một cặp kính đặc biệt (có gắn camera nhỏ xíu), mang theo một máy tính bỏ túi (để chuyển hình ảnh từ camera sang các tín hiệu điện tử, truyền vào một chip được cài trong não bộ) và có thể “nhìn thấy” những gì mà camera nhìn thấy (trước mặt mình).
Người sử dụng
mắt sinh học này cần
phải được giải phẫu não bộ, trước khi sử dụng. Hiện giờ (năm
2010) người ta vẫn còn tìm cách hoàn thiện việc chế tạo mắt sinh học và giá thành
của một con mắt sinh học (trong giai đoạn thiết kế & phát triển – design
& development) là một con số không tưởng. Sau này, người ta có thể sản
xuất hàng loạt các con mắt sinh học với giá phải chăng (affordable price), nhưng
người sử dụng phải chi thêm một số tiền khác, khá lớn cho việc giải phẫu cài
chip vào não bộ.
Song song với
việc nghiên cứu chế tạo cặp mắt sinh học với con chip trong não bộ là việc chế
tạo smart
glasses để “nói” cho người mù nghe việc gì đang xảy ra trước
mắt (tránh được việc giải phẫu gắn chip vào não bộ!).Thí dụ như con mắt sinh học
Orcam
Myeye Pro đơn giản là một hộp nhỏ (với kích thước 3.0” x 0.83”
x 0.59”), nặng 23 grams, có thể gắn vào gọng bên phải của gọng kính thông thường.
Phía trước là 1 camera để nhìn vế phía trước của người sử dụng; phía sau là 1
speaker (để nói vào tai của người sử dụng), 1 lỗ để cắm USB. Người sử dụng phải
có thêm 1 smartphone và Orcam Myeye Pro kết nối với smartphone bằng wifi để sử
dụng các ứng dụng cần thiết. Orcam Myeye Pro dùng camera để đọc sách, nhận dạng
vật thể (ngay cả barcode) và chuyển thành lời cho người sử dụng nghe. Máy này có
thề sử dụng liên tục khoảng 2 tiếng đồng hồ trước khi “hết pin”. Giá bán hiện tại
khoảng CAD 5300; máy sử dụng 20 ngôn ngữ (nhưng không có tiếng Việt).
![]() |
![]() |
Một loại mắt
sinh học khác là cặp kính Iristick.Z1
Essential, với tổng trọng khối 77 grams (kể cả gọng kính), có
giá USD 1999 (không bao gồm smart phone). Gọng kính có gắn 1 camera
ngay ở giữa, 1 barcode scanner nằm ở bên trái của gọng kính và 1 heads-up
display (dành cho những người còn sáng mắt) nằm ở bên phải của gọng kính. Ở phía
sau bên trái của gọng kính có lỗ để kết nối với iPhone hoặc battery (có thể dùng
liên tục trong 2 tiếng đồng hồ); phía sau bên phải của gọng kính có 1 speaker để
nói vào tai của người sử dụng. Hiện giờ cặp kính chỉ có thể "nói" tiếng Anh và
tiếng Pháp.
![]() |
![]() |
Người viết chỉ muốn giới thiệu một vài loại mắt sinh học, và hoàn toàn không biết hai loại mắt sinh học nói trên hữu hiệu đến mức nào. Rất tiếc là các máy này chưa sử dụng tiếng Việt; hy vọng rồi sẽ có một ngày người ta sẽ cài thêm “tiếng Việt” vào mắt sinh học, hoặc dùng kỹ thuật hiện đại (voice-to-voice translator) để chuyển tiếng Anh sang tiếng Việt. Đồng thời người viết cũng hy vọng sau này giá bán của các mắt sinh học sẽ giảm đi nhiều; vi nếu không, thì các máy này không nằm trong tầm với của người mù ở Việt Nam, những người vốn dĩ đã quá nghèo! Mặt khác, người ta có thể cắt giảm đi một số ứng dụng thật sự không cần thiết cho người mù hoàn toàn (thí dụ như heads-up display, barcode scanner) để làm giảm giá thành của mắt sinh học.
Thay lời kết,
người viết muốn chia sẻ một điểm khá thú vị. Trong những năm gần đây, người đánh
bạc bịp ở Việt Nam đã sử dụng “máy
đánh bạc” do Trung quốc chế tạo. Máy này trông tương tự như 1
iPhone với 1 camera nhỏ, sử dụng kèm theo 1 cỗ bài in bằng mực đặc biệt để giúp
camera có thể nhận diện lá bài (phần còn lại của lá bài thì hoàn toàn in giống
như trong các cỗ bài thông thường, nên người chơi không thể phát hiện được bằng
mắt thường) và 1 earphone thật nhỏ gắn trong tai của người đánh bạc bịp. Người sử dụng máy này có thể chọn các lối đánh bài khác nhau, bao nhiêu người chơi; máy
sẽ báo cho người sử dụng (bằng tiếng Việt) biết người nào có bài tốt nhất và phải
làm thế nào để bài tốt nhất là bài của mình (nếu mình chia bài). Vô hình trung,
người sử dụng máy này có con “mắt thần” và những người còn lại trong sòng bạc lại là những người mù
(không biết gì về các con bài của người khác)!
Mẹ ơi, mai con về qua tiếng hát xé lòng của Bích Diễm, tiếng đàn của Thanh Điền và tiếng trống của Bùi Ngọc Thịnh
